پدیده‌های اخترشناسی، همیشه جذابیت‌های زیادی برای افراد مختلف داشته‌اند. دو مورد از پدیده‌های به نسبت نادر اختر شناسی که احتمالا همه ما نکات کلی را از سال‌های مدرسه درباره آن در ذهن داریم، پدیده‌های خسوف و کسوف است. اما اینکه دقیقا بدانیم کدام کلمه بر خورشید گرفتگی و کدام به ماه گرفتگی دلالت دارد، ممکن است کمی گیج‌کننده باشد. این موضوع شاید مشکلی باشد که برای اکثر افراد پیش بیاید. به صورت کلی ما قصد داریم در این مقاله با نگاهی کوتاه و جامع بر پدیده‌های طبیعی مانند خسوف و کسوف این موضوع را برایتان به ساده‌ترین شکل شرح دهیم. همچنین در این مقاله جزئیات هرچند کوتاه اما جامعی را درباره نحوه شکل‌گیری این پدیده‌ها برایتان توضیح می‌دهیم. همچنین در مقاله "فاصله ماه تا زمین" می توانید در مورد فاصله ماه بیشتر مطالعه کنید. تعریف کسوف خورشید بسیار درخشان، گرم و زیباست. فاصله خورشید تا زمین بسیار طولانی است، اما قدرت نورافشانی خارق‌العاده آن به حدی بالاست که با این همه فاصله نورش به زمین می‌رسد. کسوف یا به عبارت عامیانه‌تر خورشید گرفتگی یکی از پدیده‌های طبیعی کمی ترسناک است. اینکه خورشید برای مدتی دچار تاریکی شود، می‌تواند در هر کسی ایجاد ترس کند. در تاریخ خرافی این پدیده به نوعی برانگیخته شدن خشم خدایان در برابر خطاهای انسان تعبیر می‌شده است، و شاید این تعبیر از ترس و وحشت فراوانی که این پدیده برای افراد ایجاد می‌کرد، به ما خبر می‌دهد. اما تعبیر علمی کسوف یا خورشید گرفتگی این است که: هنگا‌می‌که ماه، خورشید و زمین دقیقاً در یک راستا قرار گرفته و سایه ماه بر روی زمین بیفتد، این پدیده رخ می‌دهد. این پدیده بسیار شگفت‌انگیز است؛ زیرا ماه در مقایسه با خورشید بسیار کوچک است و اینکه سایه ماه بتواند جلوی رسیدن نور خورشید به زمین را بگیرد، می‌تواند در نوع خود پدیده‌ای جالب به شمار رود. انواع کسوف کسوف کامل : در این حالت ماه در نزدیک ترین فاصله خود به زمین قرار دارد و در این حال تمام قرص خورشید در پشت ماه پنهان میشود. کسوف جزئی : در این حالت زمانی که هنوز خورشید گرفتگی کامل نشده ماه آغاز به پوشاندن بخشی از خورشید می کند.در این حالت که گرفتگی به صورت جزئی می باشد کسوف جزئی می گویند. کسوف حلقه ای : فاصله خورشید تا زمین و ماه تا زمین ثابت نیست که در این حالت زمانی که خورشید گرفتگی می خواهد اتفاق بیفتد ماه نمی تواند کل قرص خورشید را بپوشاند که در این حالت کسوف به صورت حلقوی رخ می دهد. تعریف خسوف خسوف نیز مانند کسوف یک پدیده طبیعی است. این پدیده با نام عامیانه ماه گرفتگی شناخته شده است. در این حالت خورشید، زمین و ماه در یک راستا قرار می‌گیرند. تنها تفاوت بین کسوف و خسوف در نحوه قرارگیری این سه سیاره در راستای یکدیگر است. هنگا‌می‌که زمین بین ماه و خورشید قرار گیرد خسوف رخ می‌دهد و هنگا‌می‌که ماه در حد فاصل خورشید و زمین قرار گیرد کسوف به وقوع می‌پیوندد. این پدیده نیز در گذشته به صورت منفی تعبیر می‌شد. اگرچه اهمیت این موضوع تنها در عصر ماه‌پرستی بسیار ترسناک قلمداد می‌شد. خسوف امروزه دارای اهمیت بالایی در علم اخترشناسی است. خسوف و کسوف چگونه رخ می‌دهد؟ در وقوع هر دو پدیده افتادن سایه یک کره بر دیگری تاثیرگذار است. همانطور که پیشتر نیز به این موضوع اشاره شد، در رخداد پدیده‌های خسوف و کسوف خورشید، زمین و ماه باید در یک راستا قرار بگیرند. شرط تشکیل کسوف این است که سایه ماه به صورت کامل بر روی زمین افتاده و خورشید دقیقا هم راستا با ماه و زمین قرار داشته باشد. شرط تشکیل خسوف نیز این است که سایه زمین به صورت کامل بر روی ماه بیفتند. کسوف می‌تواند در انواع کامل، جزئی و حلقوی شکل بگیرد. دلایل شکل گیری هر کدام از انواع نام برده، بر اساس فاصله زمین، ماه و خورشید از یکدیگر مشخص میشود. برای مثال اگر ماه در فاصله‌ای بسیار نزدیک به زمین قرار داشته باشد، کسوف کامل رخ می‌دهد. در مورد خسوف نیز فاصله در شکل‌گیری این پدیده نقش مهمی دارد. همچنین یک تفاوت خیلی مهم در مورد این دو پدیده این است که کسوف در هر کدام از انواع خود در زمانی معین آغاز و در زمانی مشخص پایان می‌یابد. اما خسوف می‌تواند به صورت پدیده‌ای دنباله‌دار چندین روز نیز ادامه داشته باشد. حداکثر زمان خورشید گرفتگی در کسوف خورشید گرفتگی در هنگام کسوف هر چند کوتاه هم باشد، بسیار طولانی به نظر می‌رسد. به صورت کلی با توجه به مستندات تاریخی و اخترشناسی، زمان قرارگیری قرص کامل ماه بر روی خورشید و ایجاد خورشید گرفتگی کوتاه است. و معمولا چیزی بین ۲ تا ۵ دقیقه طول می‌کشد تا این پدیده رفع گردد. هنگا‌می‌که کسوف رخ می‌دهد با توجه به انواع آن، از خورشید درخشان ممکن است تنها هاله کوچکی از گازهای درخشان اطرافش نمایان باشد. حداکثر زمان ماه گرفتگی در خسوف مدت خسوف معمولا طولانی است و دلیل آن نیز قطر سایه مخروطی زمین است. اگر ماه این سایه مخروطی شکل را از قسمت مرکزی آن قطع کند، مدت زمان خسوف کامل به چیزی قریب به ۲ ساعت نیز می‌رسد. اما این نکته نیز وجود دارد که این پدیده می‌تواند به صورت دنباله دار به چندین روز نیز برسد. تعداد خسوف و کسوف در سال شاید جواب این سوال بسیار دور از ذهن باشد، اما باید بدانید که به صورت معمول هر سال دو یا سه بار کسوف و خسوف رخ می‌دهد. اما به دلیل اینکه زاویه چرخش تغییر می‌کند، ما تما‌می‌این موارد را نمی‌توانیم در کشور خودمان ببینیم و ممکن است هر شخص تنها یک بار در کل عمر خود بتواند این پدیده‌های شگفت‌انگیز را از نزدیک مشاهده کند. جمع بندی در طول تاریخ و طول شکل‌گیری کره زمین و آفرینش انسان این پدیده‌های طبیعی که با نام‌های مختلفی از آن یاد می‌شد و حالا با نام خسوف و کسوف شهره است، همواره مورد توجه اقوام و ملل مختلف بود. اغلب تمدن‌های کهن در تما‌می ادیان و آداب پدیده‌های خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی را پدیده‌هایی شوم و نحس می‌پنداشتند و درباره آن اعتقادات بسیار خرافی داشتند. در بسیاری از فرهنگ‌ها خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی بلایی آسمانی و خطرناک پنداشته می‌شد و مردم حتی برای رفع آن قربانی‌هایی می‌دادند. اما در ورای تمام این اعتقادات یا در پس این خرافات، خورشیدگرفتگی و یا پدیده ماه‌گرفتگی جز اتفاقات و پدیده‌های بسیار مهمی در علم اخترشناسی محسوب میشود، زیرا در این حالت می‌توان بر روی نقاط مخفی، تاریک یا روشن ماه و خورشید بیشتر مطالعه کرد. در عصر حاضر که پیشرفت بشر در زمینه‌های فرازمینی نیز بسیار اهمیت یافته است، اینگونه وقایع طبیعی می‌توانند کمک شایانی برای انسان به حساب آیند. زیرا با اجرای مطالعات عمیق بر روی سیارات نیز به زمین می‌توان در مورد کهکشان نیز اطلاعات جامعی کسب نمود. کره ماه نیز از مدت‌ها پیش مورد توجه بشر قرار گرفته است، کشفیات زیادی نیز درباره سطح این کره جمع‌آوری گشته است، بنابراین با توجه به این مطلب یک خسوف یا کسوف موقعیت ویژه‌ای برای اخترشناسان به شمار می‌رود.